Η Πνευματική Νοημοσύνη

Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Δείκτης Νοημοσύνης (IQ)έγινε το φλέγον θέμα της εποχής. Οι ψυχολόγοι επινόησαν τεστ για να μετρήσουν την νοημοσύνη που χρησιμοποιούμε για να λύσουμε προβλήματα λογικής ή στρατηγικής. Στα τέλη του 20ού αιώνα, στα μέσα της δεκαετίας του '90, δημοσιεύτηκαν έρευνες που έδειχναν ότι υπάρχει κι άλλο είδος νοημοσύνης , η Συναισθηματική Νοημοσύνη ((EQ),εξίσου σημαντική με την διανοητική. Αυτή μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε τα δικά μας συναισθήματα, όσο και των άλλων, να έχουμε συμπόνια, κατανόηση, κίνητρο και την ικανότητα να αντιδρούμε σωστά στο πόνο και στη χαρά, και τελικά να έχουμε αποτελεσματική χρήση της διανοητικής νοημοσύνης.

Σήμερα, στις αρχές της 3ης χιλιετίας, βρισκόμαστε μπροστά σε νέα επιστημονικά δεδομένα, που δείχνουν ότι υπάρχει ένα τρίτο είδος νοημοσύνης, η Πνευματική Νοημοσύνη[1] (SQ). Με τον όρο αυτό εννοούμε την νοημοσύνη που μας επιτρέπει να αντιμετωπίζουμε και να λύνουμε προβλήματα αξίας και ουσίας, να τοποθετήσουμε τη ζωή και τις πράξεις μας σε ένα ευρύτερο, πλουσιότερο και βαθύτερο πλαίσιο. Η Πνευματική Νοημοσύνη είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία της διανοητικής και συναισθηματικής νοημοσύνης. Είναι η Υπέρτατη Νοημοσύνη.

Τα ανθρώπινα όντα χαρακτηρίζονται από ένα στοιχείο μοναδικό, την «πνευματικότητα», την ανάγκη να υποβάλλουν θεμελιώδη ερωτήματα, για το λόγο της ύπαρξης τους, της γέννησης και του θανάτου τους, για το νόημα και την αξία των εμπειριών τους, για στόχους υψηλότερους από τον εαυτό τους, κάτι που θα τους οδηγήσει πέρα από το παρόν και τη μικρή υλική τους ύπαρξη. Η ανάγκη αυτή για βαθύτερο νόημα, σύμφωνα με μερικούς ανθρωπολόγους, είναι που ανάπτυξε την συμβολική φαντασία, και την γέννηση του Λόγου.

Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν πολύ ψηλό δείκτη νοημοσύνης. Ξέρουν τους κανόνες και μπορούν να τους ακολουθήσουν αλάνθαστα. Τα ζώα έχουν υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, έχουν συναίσθηση των περιστάσεων και γνωρίζουν ποια είναι πάντα η κατάλληλη αντίδραση. Μόνο ο άνθρωπος όμως αναρωτιέται γιατί υπάρχουν κανόνες, γιατί υπάρχουν οι συγκεκριμένες περιστάσεις, αν θα μπορούσαν να είναι καλύτερα. Η πνευματική νοημοσύνη είναι αυτή που επιτρέπει στον άνθρωπο να δημιουργήσει, να αλλάξει τους κανόνες, να τροποποιήσει τις περιστάσεις, να παίξει με τα όρια. Του δίνει την δυνατότητα να αναπτύξει την Διάκριση. Του δίνει δυνατότητα ηθικής, κατανόηση και συμπόνια, του επιτρέπει να ονειρεύεται, να ποθεί να φτάσει ψηλότερα. Η διαφορά της από την συναισθηματική νοημοσύνη είναι η μεταμορφωτική της δύναμη.

«Η διανοητική νοημοσύνη μου επιτρέπει να αντιληφθώ τους κανόνες του παιχνιδιού και τον τρόπο που παίζεται. Η συναισθηματική νοημοσύνη μου επιτρέπει να κρίνω σε τι κατάσταση βρίσκομαι εγώ ο ίδιος σ' αυτό το παιχνίδι, καθώς και άλλοι γύρω μου, και να συμπεριφερθώ ανάλογα, μέσα στα όρια της κατάστασης. Η πνευματική νοημοσύνη όμως είναι που με κάνει να αναρωτηθώ αν θέλω να βρίσκομαι σ' αυτό το παιχνίδι, αν προτιμώ να το αλλάξω και να δημιουργήσω ένα καλύτερο. Να συνεργάζομαι με τα όρια της κατάστασης και να την κατευθύνω προσωπικά.»

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ

Η πνευματική νοημοσύνη δεν έχει απαραίτητα σχέση με τη θρησκεία. Για μερικούς ανθρώπους μπορεί να εκφραστεί μέσω της θρησκείας, αλλά το θρησκευτικό αίσθημα δεν ταυτίζεται με την υψηλή πνευματική νοημοσύνη. Πολλοί καθόλου θρήσκοι άνθρωποι μπορεί να έχουν υψηλή πνευματική νοημοσύνη,

και άλλοι με έντονη θρησκευτική δράση και πεποιθήσεις μπορεί να έχουν χαμηλή πνευματική νοημοσύνη. Η συμβατική θρησκεία αποτελείται από μια σειρά νόμων και δογμάτων που επιβάλλονται από εξωτερικούς παράγοντες, άνωθεν. Η πνευματική νοημοσύνη όμως είναι μια ενδογενής ικανότητα του ανθρώπινου νου και της ψυχής, που πηγάζει από την καρδιά του σύμπαντος. Είναι η νοημοσύνη της ψυχής. Αυτή με την οποία «θεραπεύουμε» τον εαυτό μας και νιώθουμε ολοκληρωμένοι. Συνδέεται με τη σοφία, βαθύτερα από το εγώ ή τον συνειδητό νου. Μ' αυτήν αναγνωρίζουμε όχι μόνο τις υπάρχουσες αξίες, αλλά ανακαλύπτουμε και δημιουργικά νέες. Είναι η νοημοσύνη της ανθρώπινης εξέλιξης. Προϋπάρχει κάθε αξίας οποιουδήποτε πολιτισμού, αφού δημιουργεί πολιτισμό. Προϋπάρχει κάθε θρησκευτικής έκφρασης, αφού δίνει στη θρησκεία υπόσταση.

Χρησιμοποιούμε τη πνευματική νοημοσύνη για να δημιουργήσουμε, να οραματιστούμε, να χειριστούμε υπαρξιακά προβλήματα. Μας δίνει μια «βαθύτερη» αίσθηση για το νόημα των αγώνων της ζωής. Είναι η πυξίδα μας στις ακραίες καταστάσεις, στο όριο, στο σημείο ανάμεσα στη τάξη και το χάος, στην συνείδηση του εαυτού μας και στην απόλυτη διάλυση. Είναι η βαθιά διαίσθηση της ουσίας και αξίας των πραγμάτων. Μ' αυτή μπορούμε να κατανοήσουμε βαθύτερα τη θρησκεία, μας οδηγεί στο κέντρο, στην ενότητα παρά τις διαφορές, στις άγνωστες δυνατότητες. Ένας άνθρωπος με υψηλή πνευματική νοημοσύνη μπορεί να ακολουθήσει οποιαδήποτε θρησκεία, αλλά χωρίς προκατάληψη, δογματισμό, στενότητα αντίληψης, φανατισμό, ή μπορεί να είναι ένας σημαντικός πνευματικός άνθρωπος, χωρίς να ανήκει σε καμιά θρησκεία.

Η πνευματική νοημοσύνη μας επιτρέπει να συμφιλιώσουμε το διαπροσωπικό με το ενδοπροσωπικό, να γεφυρώσουμε το χάσμα ανάμεσα σε μας και τους άλλους. Να συνδυάσουμε την εμπειρία με το όραμα και να γίνουμε καλύτεροι. Να ξεπεράσουμε το επίπεδο του εγώ, όπου είμαστε εγωιστές, υλιστές κλπ, και να αναπτύξουμε τις αρετές της καλοσύνης, γενναιοδωρίας, αυτοθυσίας, τελειοποίησης, ηρωισμού, κλπ. Μας βοηθάει να ζήσουμε πιο ουσιαστικά, να αντιμετωπίσουμε θέματα καλού και κακού, ζωής και θανάτου, να αντιμετωπίσουμε τα αίτια του ανθρώπινου πόνου και της απόγνωσης.

Τέλος, η αναπτυγμένη πνευματική νοημοσύνη μας βοηθάει να αντιμετωπίσουμε τον μεγαλύτερο φόβο του ανθρώπου σήμερα, τον θάνατο. Η έλλειψη κατανόησης του θανάτου ξεκινάει από την έλλειψη κατανόησης της ίδιας της ζωής, την αδυναμία να τοποθετήσουμε τη ζωή σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ουσίας και αξίας. Στον αέναο κύκλο του σύμπαντος, η ζωή και ο θάνατος δεν είναι παρά οι πλευρές του ίδιου νομίσματος. Η τοποθέτηση της συνείδησης μας στο κέντρο μας, μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε αυτό το κύκλο, το νόημα του, να γίνουμε μέρος του, ενεργά και ουσιαστικά.

Οι ενδείξεις μιας αναπτυγμένης νοημοσύνης περιλαμβάνουν:

- την ικανότητα για ευελιξία (ενεργή και αυθόρμητη προσαρμοστικότητα)

- ένα μεγάλο βαθμό αυτοσυνείδησης

- την ικανότητα αντιμετώπισης και χειρισμού του πόνου

- την ικανότητα έμπνευσης από οράματα και ιδανικά

- την άρνηση να βλάψεις το συνάνθρωπο σου

- την τάση να βλέπεις τη σχέση ανάμεσα στα διαφορετικά πράγματα (ολιστική αντιμετώπιση)

- την τάση να αναρωτιέσαι «γιατί», ή «τι θα γινόταν αν...» και να αναζητάς ουσιαστικές απαντήσεις

- την ικανότητα ανεξαρτησίας, να λειτουργείς ενάντια στη συμβατικότητα

ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΤΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ;

Ο βαθύτερος εαυτός μας υπάρχει έτσι κι αλλιώς μέσα μας, παρατηρητής της ζωής μας που εξελίσσεται, ακόμα κι αν το εγώ μας δεν έχει πάντα συναίσθηση της παρουσίας του. Η πνευματική νοημοσύνη δεν απουσιάζει ποτέ, αλλά η δική μας αντίληψη γι' αυτήν συχνά είναι μπλοκαρισμένη.Μπορούμε να πούμε ότι είναι το «Δαιμόνιο» που ανέφερε ο Σωκράτης, το Δαιμόνιο που ξέρει τα πάντα, και που το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να το ακούσουμε όταν μας μιλάει, να «εκμαιεύσουμε» από αυτό τη σοφία του κόσμου.

Μια πνευματική ζωή, μια ζωή υπηρεσίας ανώτερων αξιών, υπηρεσίας του συνόλου και όχι του μέρους, μια ζωή ταγμένη στο δρόμο του κέντρου είναι εφικτή, και είναι αυτή που αναπτύσσει την πνευματική μας νοημοσύνη, και αυτή που πραγματώνεται με την ανάπτυξη της πνευματικής νοημοσύνης. Η απόφαση για να ζήσουμε ολοκληρωμένα, είναι το πρώτο βήμα.

Η ανάπτυξη της πνευματικής νοημοσύνης δεν γίνεται με την εφαρμογή μιας ορισμένης συνταγής. Κάθε δραστηριότητα μπορεί να είναι δρόμος ανάπτυξης της πνευματικής νοημοσύνης, ανάλογα με το βάθος των κινήτρων της. Μπορεί να είναι η προσευχή ή ο διαλογισμός, αλλά μπορεί και να είναι μια ανθρώπινη επαφή, μια εργασία, ένα βιβλίο, ένα χαμόγελο που θα δώσουμε, ένας τοίχος που θα βάψουμε, ένα ποτήρι νερό που θα πιούμε.

Ο καθένας μας έχει το δικό του τρόπο για να βαδίσει αυτό το δρόμο. Το ξύπνημα του κέντρου μας, η ισορροπημένη ανάπτυξη των πετάλων του Λωτού μας, θα μας δώσει τη δύναμη και την ικανότητα για μια μεστή ολοκληρωμένη ουσιαστική ζωή, γεμάτη από εμπειρίες, μαθήματα, νίκες.

ΕΠΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΥΨΗΛΟΤΕΡΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

1. Να συνειδητοποιήσω σε ποια κατάσταση βρίσκομαι αυτή τη στιγμή

2. Να νιώσω έντονα ότι θέλω να αλλάξω

3. Να εντοπίσω το κέντρο μου και τα βαθύτερα κίνητρα μου

4. Να εντοπίσω και να εξαλείψω τα εμπόδια

5. Να εξερευνήσω πολλές δυνατότητες για να εξελιχθώ

6. Να δεσμευτώ σε μια οδό

7. Να διατηρήσω την επίγνωση ότι υπάρχουν πολλές οδοί

ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Είναι ένα από τα βασικά κριτήρια υψηλής πνευματικής νοημοσύνης. Από μικρά παιδιά μαθαίνουμε να στρέφουμε τον προβολέα της συνείδησης μας προς τα έξω, να αγνοούμε ότι έχει σχέση με μας και τη ψυχή μας, να φοβόμαστε τη σιωπή και τη μοναξιά, να φυλακίζουμε τη φαντασία μας και την έμπνευση μας. Βάζουμε όρια και φοβόμαστε να τα ξεπεράσουμε. Κι όμως, το ξεπέρασμα των ορίων είναι το κλειδί της ανάπτυξης.

Η ανάπτυξη της αυτοσυνείδησης ξεκινά με τη συνειδητοποίηση ότι δεν την έχουμε.Όμως πρέπει να ακολουθήσουν μερικά βήματα, που θα βελτιώσουν την επικοινωνία με τον βαθύτερο εαυτό μας.

Κάποια από αυτά μπορούν να είναι:

- Διαλογισμός, που μπορούμε να διδαχτούμε από πολλές πηγές

- Να διαβάσουμε ένα ποίημα ή ένα βιβλίο με ουσιαστικά μηνύματα για μας, και να σκεφτούμε πάνω σ' αυτό

- Να κάνουμε ένα διάλειμμα από το καθημερινό τρέξιμο, μια «βόλτα στο δάσος», κυριολεκτικά ή μεταφορικά, για να σκεφτούμε.

- Να ακούσουμε προσεκτικά ένα μουσικό κομμάτι, παρατηρώντας τους νοητικούς και συναισθηματικούς συνειρμούς που προκύπτουν

- Να παρατηρήσουμε ένα γεγονός της ημέρας και να το αναλύσουμε αργότερα, αναζητώντας λεπτές αποχρώσεις και έννοιες

- Να κρατάμε ημερολόγιο, όχι μόνο για τα γεγονότα αλλά και το πως αντιδράσαμε και γιατί

- Να κρατάμε ημερολόγιο για τα όνειρα μας, αλλά και την ανταπόκριση μας σ' αυτά

- Να κάνουμε ανασκόπηση στο τέλος της μέρας, για τι μετανοήσαμε, τι απολαύσαμε, πως θα μπορούσε η μέρα να είναι διαφορετική, πως αλλιώς θα μπορούσαμε να είχαμε συμπεριφερθεί, τι θα γινόταν...; (Πυθαγόρεια αυτοκριτική)

ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Το πιο σημαντικό όμως βήμα είναι να αναλάβουμε την ευθύνη της ζωής μας, με τον υγιή αυθορμητισμό της ανταπόκρισης στο κάλεσμα της ψυχής μας. Τα γεγονότα μπορούν να συμβαίνουν γύρω μας, αλλά είμαστε εμείς που θα αποφασίσουμε τη στάση που θα κρατήσουμε σ' αυτά. Μόνο εμείς μπορούμε να ζήσουμε τη ζωή μας, κανείς δεν θα το κάνει για μας. Μόνο εμείς μπορούμε να δούμε τις δυσκολίες και τις οδύνες της ζωής σαν δώρα εμπειρίας και σοφίας, σαν δοκιμασίες για ανύψωση της συνείδησης μας, για την μετάλλαξη μας από κάμπια σε πεταλούδα.

Η ανάληψη αυτής της ευθύνης ίσως μας φέρει κόντρα στο ρεύμα. Ίσως επιλέξουμε πράγματα που δεν είναι «της μόδας» και κυρίως ίσως τολμήσουμε να σκεφτούμε μόνοι μας, κι όχι καθοδηγημένοι από κέντρα εξουσίας. Ίσως τελικά βιώσουμε την ίδια την Ελευθερία. Η ανεξαρτησία όμως είναι βασικό κριτήριο της πνευματικής νοημοσύνης, όπως και η υγιής λειτουργική συμμετοχή στην ομάδα. Η ισορροπημένη λειτουργία αυτών των δύο ιδιοτήτων, πηγάζει από την ενεργή δράση του κέντρου μας.

Κι όμως, αυτή η ελευθερία, ποτέ δεν οδηγεί σε επιλογές επιβλαβείς για τους άλλους. Η βίωση του κέντρου είναι επιστροφή στις ρίζες μας, στις πηγές μας, κι αυτές είναι κοινές για όλους. Και τότε, κάθε αρνητική δράση για τους άλλους, είτε υλική είτε ηθική, κατανοούμε ότι επιστρέφει σε μας.

[1] «Πνευματική Νοημοσύνη», των DanahZohar- IanMarshall, εκδόσεις ΕΣΟΠΤΡΟΝ, Αθήνα 2001